تفلیس

تفلیس

گرجستان یکی از پرطرفدارترین مقاصد ایرانیان است که به دلیل نداشتن ویزا سفر به آن هم خیلی راحت است. تفلیس، پایتخت گرجستان یکی از مهمان نواز ترین مردمان دنیا را دارد، شهری که قدمتش به قرن پنجم میلادی بر می گردد و جاذبه های تاریخی زیادی را در خود جای داده و معماری قرون وسطایی بناهایش جذابیت هایش را دوچندان کرده است. وجود کلیساهای فراوان اینجا را تبدیل به شهر کلیساها کرده است البته این فقط بناهای تاریخی نیست که تفلیس را جذاب کرده بلکه جاذبه های طبیعی تفلیس هم گردشگران زیادی را به این شهر می کشاند.

بدون شک تفلیس پرطرفدارترین شهر این کشور است و گردشگران زیادی برای سفر به گرجستان این شهر را انتخاب می کنند. این شهر در دو طرف رود متکواری قرار داشته و جمعیتی حدود ۱٫۵ میلیون در آن زندگی می‌کنند و می توان آن را نمادی از فرهنگ و تاریخ گرجستان دانست.  تفلیس توسط واختانگ یکم پادشاه گرجستان باستان یا همان ایبریا بنیان‌گذاری شده و به سبب چشمه‌های آب گرم آن، «تْبیلیسی» (مشتق از واژهٔ «تْبیلی» به معنای گرم؛ منسوب به چشمه‌های آب گرم تفلیس) نام گرفته‌است. کافیست در تفلیس کمی در خیابان ها قدم بزنید و بازارهایش را ببینید تا مجذوبش شوید و حتی سفرتان را چند روزی بیشتر طول دهید. تاریخ پرفراز و نشیب تفلیس را می‌توان از معماری آن درک کرد که ترکیبی از معماری قرون وسطی، معماری نئوکلاسیک و معماری استالینیست است. تفلیس آب و هوای نیمه گرمسیری مرطوب دارد و در همه فصل ها به جز تابستان گزینه اول سفر گردشگران است.

تفلیس در جنوب شرق اروپا قرار گرفته‌است، موقعیت مکانی تفلیس یعنی قرارگیری در مسیر شرق و غرب، این شهر را نقطهٔ اتصال امپراتوریی‌های رقیب گوناگون قرار می‌داده‌است و امروزه موقعیت آن تفلیس را به عنوان یک مسیر مهم برای انرژی جهان و پروژه‌های بازرگانی تضمین می‌کند. تفلیس در طول تاریخ سکونتگاه مردم مختلفی با نژاد، فرهنگ و مذاهب مختلف بوده‌است ولی امروزه از نظر مذهبی در شمار شهرهایمسیحی ارتدوکس شرقی به حساب می‌آید.

داستان بنیان‌گذاری تفلیس

روزی واختانگ یکم - پادشاه گرجستان باستان یا همان ایبریا - به همراه اعضای دربارش در جنگلی نزدیک متسختا مشغول خوشگذرانی و شکار بودند. شاهین او به دنبال قرقاولی به هوا برخاست و پس از مدتی شاه و همراهانش پرنده‌ها را در کنار یک چشمهٔ آب گرم یافتند که بخار خوشایندی از آن خارج می‌شد، آن‌ها از وفور این چشمه‌های آب گرم شگفت زده شده بودند و پادشاه دستور ساختن شهری را در آنجا صادر کرد که «تْبیلیسی» نام گرفت.

نام تفلیس

نام «تْبیلیسی» (مشتق از واژهٔ «تْبیلی» به معنای گرم؛ منسوب به چشمه‌های آب گرم تفلیس). از آنجایی که تفلیس یکی از مراکز مهم فرهنگی اسلام به‌شمار می‌آمد، با نام عربی خود یعنی «طفلیس» مشهور شد و تا چندی پیش نیز در اکثر زبان‌ها «تفلیس» یا «تیفلیس» شناخته می‌شد. سپس به خواستهٔ دولت گرجستان، نام این شهر به نام اصلی آن تغییر یافت، اما همچنان در ایران،ترکیه، آلمان، قزاقستان و کشورهای عربی «تفلیس» نامیده می‌شود.

جغرافیای تفلیس

تفلیس در هزارهٔ چهارم تا هزارهٔ سوم پیش از میلاد مسکونی شد. برای اولین بار در سالنامه‌های قرن چهارم میلادی از تفلیس به عنوان قلعه ـ شهر نام برده شده‌است. تفلیس به علت واقع شدن در محل تلاقی راه‌های مهم همیشه دارای اهمیت منطقه‌ای بوده و همین ویژگی‌ها سبب گسترش و توسعه این شهر از دیرباز تاکنون شده‌است. این شهر در ۱۲۰ کیلومتری رشته کوه قفقاز بزرگ و ۲۵۰ کیلومتری دریای سیاه قرار دارد و با شهرهای تاشکند، استانبول، رم، بارسلون،بوستون، و شیکاگو هم عرض است.

شهر در دو طرف ساحل رود متکواری در درون دره‌ای گسترده‌است. این رود که از کوه‌های ترکیه سرچشمه می‌گیرد به طول ۳۶ کیلومتر در شهر جاری است. سد اورتاچالا سرعت جریان آب را در مسیر شهر کاهش می‌دهد و رژیم آبی آن را تنظیم می‌کند.

پنج نهر کوهستانی که از آبراهه‌های زیرزمینی می‌گذرند از دامنه‌های اطراف تفلیس به رود کورا می‌ریزند: دیگمیس تسقالی و تساوکیسیس تسقالی از مغرب گلدانیس تسقالی و لوچینیس تسقالی از مشرق. دو دریاچهٔ کوچک به نام لیسی و کو در دامنه‌های شمالی تفلیس واقع شده‌اند. «دریاچهٔ تفلیس» در پشت رشته کوه ماخات واقع است و پیرامون آن دشت سامگوری قرار دارد. کوه‌های متاتسمیندا در مغرب تابوری و تیغه‌های سولولاکی در جنوب و رشته کوه ماخات در مشرق شهر واقع شده‌اند. در دامنه‌های شمال شرقی کوه تابوری چشمه‌های آب گرم جریان دارد که دارای ترکیبات قلیایی و سولفات است.

تفلیس در گذشته‌های دور ابتدا در طول سواحل رودخانه رشد کرد. بعدها با افزایش جمعیت ساخت و ساز به دامنه‌ها و تپه‌ها و فلاتهای اطراف رودخانه کشیده شد که این فلات‌ها در شمال و شمال شرقی شهر واقع شده‌است. قسمت‌های جنوب شرقی شهر از خیابان‌های تنگ و خانه‌های قدیمی دو یا سه طبقه تشکیل شده که مجموعهٔ قدیمی شهر تفلیس را تشکیل می‌دهد.

جمعیت

بر اساس سرشماری سال ۲۰۱۶ میلادی، جمعیت شهر تفلیس و حومهٔ آن 2936446 تن بوده‌است. این جمعیت از: ۸۶٫۱٪ گرجی ۶٪ ارمنی، ۲٫۷٪ آسی، ۲٫۴٪ کرد، ۱٫۸٪ یونانی، ۱٫۴٪ آذری و ۱٫۳٪ اوکراینی تشکیل شده‌است. کمتر از یک درصد مردم این شهر را یهودیها، یهودی‌های گرجی، آسوریها، بلاروسها و تاتارها تشکیل می‌دهند. ارمنی‌ها، روس‌ها و یهودی‌ها از جمله اقوامی هستند که تعداد آن‌ها در فاصله ۱۹۷۹ تا ۱۹۸۹ میلادی کاهش یافته‌است. احتمالاً جنگ آذربایجان و ارمنستان در کاهش ارامنه بی تأثیر نبوده‌است. مهاجرت یهودی‌های شوروی سابق به اسرائیل نیز ممکن است سبب کاهش تعداد یهودی‌ها در طی سال‌های یاد شده باشد.

به نوشته مینورسکی در ۱۱۹۷/ ۱۷۸۳ پس از سلطنت تیموراز و ایراکلی شهر ۴۰۰۰ خانه با ۶۱۰۰۰ سکنه داشت. در ۱۲۱۸/۱۸۰۳ شهر فقط بین ۲۷۰۰ تا ۳۰۰۰ خانه با ۰۰۰ ۳۵ تن جمعیت داشت. این کاهش جمعیت به علت حملهٔ آقامحمدخان قاجار در ۱۲۰۹–۱۲۱۰/ ۱۷۹۵ بود. یکی دو دهه بعد جمعیت به سرعت افزایش یافت. در سرشماری ۱۳۴۰–۱۳۴۱/۱۹۲۲ تفلیس ۹۵۸ ۲۳۳ تن جمعیت داشت که از آن میان ۸۵۳۰۹ تن ارمنی ۸۰۸۸۴ تن گرجی ۳۸۶۱۲ تن روسی ۹۷۶۸ تن یهودی ۳۹۸۴ تن ایرانی ۳۲۵۵ تن ترکهای آذری ۲۴۵۷ تن آلمانی و غیره بوده‌اند.

ساختار و معماری

تفلیس قدیمی از چهار بخش تشکیل می‌شد که سه بخش آن در ساحل راست کر واقع بود (که در ساحل رود از شمال به جنوب به شمال غربی ـ جنوب شرقی انحنا پیدا کرده‌است):

1. کالا یا کالیسی (در غربی قلعه) بخش قدیمی اینتراموروس (بین نهرهای سولولاکی و دبه خانه که به کر می‌ریزند) و ارگ نارین قلعه.
2. تفلیس در پیرامون چشمه‌های آب گرم رشد کرده بود. شهر در ساحل کر و در روبرو و پایین کالا قرار داشت. شاه صفی گروهی از سیدها را در ارتفاعات تابور (در شرق دبه خانه) سکونت داد.
3. بخش خارجی ـ اوبانی نزدیک میدان اسبدوانی بالا و در جهت شمال دو بخش نخست.
4. بخش واقع در ساحل چپ روبروی کالا به نام ایسانی یا نیسانی (بعدها آولابار) و ارتفاعات ماخاتا در شمال آن. ایسانی با صغدبیل منابع عربی مطابقت دارد. گورستان صغدبیل در زندگینامه سنت ابو ذکر شده‌است.

سه ارگ در تفلیس مشخص شده‌است:

• ۱) ارگ قدیمی تابور بر روی تپهٔ ساحل راست دبه خانه که در ۱۱۹۹/ ۱۷۸۵ به کلی ویران شد. این ارگ که دروازهٔ جنوبی کالا را محافظت می‌کرد دروازهٔ گنجه نامیده می‌شد.
• ۲) ارگ نارین قلعه در تپهٔ کالا. به نظر می‌رسد که این قلعه پیش از اسلام شوریس ـ تسیخه نام داشته‌ است. این ارگ در ۱۲۳۳/ ۱۸۱۸ تخلیه شد.
• ۳) ارگ ساحل چپ که به عنوان سرپل عمل می‌کرد. در ۱۱۴۰/ ۱۷۲۸ ترک‌ها برای آخرین بار شروع به سنگربندی و ایجاد استحکامات نظامی در این محل کردند اما کار را ناتمام گذاشتند.

قدیمی‌ترین قصر از قصرهای سلطنتی متخی در ساحل چپ روبروی پل قدیمی است. در ۱۰۴۸/ ۱۶۳۸ رستم شاه مسلمان قصری به طول حدود ۱۲۰ متر در امتداد رود کورا در تفلیس بنا کرد. در اینجا شاردن به حضور شاه نواز رسید. کمی دورتر به سوی جنوب شاه واختانگ ششم قصری ساخت که کاملاً به سبک ایرانی تزئین شده بود. ترک‌ها در ۱۱۳۷/۱۷۲۵ این قصر را ویران کردند.

ترابری

فرودگاه

فرودگاه بین‌المللی تفلیس که در سال ۱۹۵۲ تأسیس شده در فاصلهٔ ۱۷ کیلومتر جنوب‌شرقی شهر تفلیس واقع شده‌است و سالانه بیش از ۳ میلیون مسافر را جابه‌جا می‌کند.

مترو

متروی تفلیس در سال ۱۹۶۰ تأسیس شده و هم‌اکنون دارای ۴ خط و ۵۵ ایستگاه می‌باشد.

آب و هوا

آب و هوای تفلیس اقلیم نیمه‌گرمسیری مرطوب (سامانه طبقه‌بندی اقلیمی کوپن) با تأثیرات غالبِ اقلیم قاره‌ای مرطوب است. تفلیس دارای زمستان‌های نسبتاً سرد و تابستان‌های گرم است. میانگین دمای سالیانه در این شهر، ۱۳٫۳ درجه سلسیوس (۵۵٫۹ درجه فارنهایت) است. ژانویه با میانگین دمای ۲٫۳ درجه سلسیوس (۳۶٫۱ درجه فارنهایت) سردترین ماه سال و ژوئیه با میانگین دمای ۲۴٫۹ درجه سلسیوس (۷۶٫۸ درجه فارنهایت) گرم‌ترین ماه سال است. کمترین دمای ثبت‌شده، −۲۴٫۴ درجه سلسیوس (−۱۱٫۹ درجه فارنهایت) و در ژانویهٔ ۱۸۸۳ میلادی بوده و بیش‌ترین دما نیز ۴۲٫۰ درجه سلسیوس (۱۰۷٫۶ درجه فارنهایت) و در تاریخ ۱۷ ژوئیه ۱۸۸۲ میلادی بوده‌است.

میانگین بارش سالیانه ۴۹۵٫۵ میلیمتر (۱۹٫۵ اینچ) میلی‌متر است. ماه‌های مه و ژوئن، هرکدام با میانگین بارش ۷۷٫۶ میلیمتر (۳٫۱ اینچ)، پرباران‌ترین ماه‌های سال هستند، در حالی که ژانویه با میانگین بارش ۱۸٫۹ میلیمتر (۰٫۷ اینچ)، کم‌باران‌ترین ماه سال است. بارش برف نیز به‌طور میانگین ۱۵ تا ۲۵ روز در سال است. شهر و کوه‌های اطراف آن عموماً پوشیده از ابر هستند، مخصوصاً در بهار و پاییز که نتیجهٔ آن بارش باران‌های طولانی یا آسمانی همیشه ابریست.